Cultura y usanzes

L pice popul ladin à passè da pere a fì valgünes beliscimes tradiziuns, che an pò amirè ince aldèdaincö. Na gran pert de chëstes è de origin religiosa mo al è ince valgünes interessantes tradiziuns "laiches".

Usanzes y tradiziuns ladines tla vita da vigni dè:

  • fur_da_pan.pdfTratan le dè dla noza: sön le tru te dlijia vëgnel fat na sarada dai cumpagns di nöci, chilò vëgn rapresentè te na forma da rì le mistier dl om che à da gni. Ala fin dl spetacul mëss le testimone dla noza dla nöcia lascè na spënura ai organisadusc.
  • Tratan l'apeririv dla noza vëgnel "tut" la nöcia da en inviè a noza y portada te en ater local. Düc i invià fora che le nöc ti va dô ala nöcia. Al è compit dl testimone dla noza paiè les consumaziuns di invià canche al è indô ruvè pro la nöcia.
  • Na atra tradiziun tratan la noza è chëra dla ciora müla; chësc vëgn fat sce i nöc à ciamò plü vedli ciamò da maridè. Te chësc cajo vëgn la ciora condüta da en paur tl salf tratan le past da noza. La ciora mëss spo gnida cumprada dai fredesc di nüc.
  • Na atra tradiziun dër adorada ince aldèdaincö è la segra dl paisc. Te valgünes families vëgnel arjignè ca i crafuns da segra, che vëgn scincà ia ai jogn che vëgn a ciarè da finestra ite le dè dan la festa. En iade ti dijon a chisc jogn i tlocheradures, che jê da ciasa a ciasa mascurà sö.
  • Les tutres dai ciote, spinot, craut o pavè, specialitês che vedlamënter gnô cujinades ma la sabeda sëra sciöche paiamënt dl posoch laur fat ia pur l'edema dai paurs. Aldèdaincö vëgneres mangiades scialdi pro la panicia.
  • Valgünes specialitês sciöche nigli, crafuns mori, cajincí arstîs vëgn cujinades te ocajiuns particolares.

Trohtes y guanc ladins:

  • Troht_ëra.pdfdües mitans jones vistides cun la trohtAldèdaincö è sparì le tradizional guant da laur. De chësc éle restè le tipich gurmel brüm, che tröc iadi è cujì fora.
  • Le guant dles ëres, le guant da paur, vëgn vistì ma tratan festes particolares. Carateristich de chësc guant è dessigü le ciapel fosch y le gurmel brüm de sëda o lana.
  • Dër particula y conesciüda è ince la troht dla musiga.

LAD